การขึ้นทะเบียน GI (สิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์) ในประเทศไทย: ความสำคัญ กระบวนการ และโอกาสทางเศรษฐกิจชุมชน

กรมทรัพย์สินทางปัญญา (กระทรวงพาณิชย์)

เป็นหน่วยงานหลักที่รับผิดชอบในการขึ้นทะเบียน GI ในประเทศไทย ผ่าน กองสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ ซึ่งดูแลงานด้านนี้โดยตรง ผู้ยื่นคำขอจะต้องจัดทำเอกสารตามที่กรมฯ กำหนด และสามารถปรึกษาเจ้าหน้าที่กองสิ่งบ่งชี้ฯ ในเรื่องการเตรียมเอกสารหลักฐานและข้อมูลทางเทคนิคต่าง ๆ

สำนักงานพาณิชย์จังหวัด

มีบทบาทในการทำงานเชิงพื้นที่ ผู้ผลิตหรือกลุ่มชุมชนสามารถยื่นคำขอขึ้นทะเบียน GI เบื้องต้น หรือขอคำปรึกษาได้ที่สำนักงานพาณิชย์จังหวัด ซึ่งจะเป็นผู้ประสานงานส่งเอกสารและติดตามกระบวนการกับกรมทรัพย์สินทางปัญญาต่อไป

หน่วยงานสนับสนุนอื่น ๆ

• กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ เช่น กรมส่งเสริมการเกษตร ที่ช่วยอบรม ให้คำแนะนำแก่เกษตรกรเกี่ยวกับการปรับปรุงคุณภาพผลผลิตให้ได้มาตรฐาน GI
• การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย (ททท.) ที่สนับสนุนการโปรโมทสินค้า GI เชื่อมโยงสู่การท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมและเชิงเกษตร
• สำนักงานพัฒนาเศรษฐกิจจากฐานชีวภาพ (องค์การมหาชน) ที่สนับสนุนการใช้ทรัพยากรชีวภาพท้องถิ่นอย่างยั่งยืน

นอกจากนี้ ฝ่ายนโยบายระดับสูงอย่าง รองนายกรัฐมนตรี และ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงพาณิชย์ ต่างให้ความสำคัญในการผลักดันสินค้า GI ให้เพิ่มจำนวนขึ้นต่อเนื่องในทุกจังหวัด โดยมีเป้าหมายเพิ่มช่องทางการตลาดทั้งในประเทศและต่างประเทศ

การขึ้นทะเบียน GI ในไทยมีทั้งสินค้าเกษตร อาหารแปรรูป และงานหัตถกรรมพื้นบ้าน ครอบคลุมทั่วทุกภูมิภาค อาทิ

ภาคเหนือ: 

• กาแฟดอยตุง และ กาแฟดอยช้าง (เชียงราย) มีชื่อเสียงระดับโลก
• สับปะรดภูแล (เชียงราย) รสชาติหวานฉ่ำ
• ผ้าไหมยกดอกลำพูน (ลำพูน) ฝีมือประณีตและลวดลายโดดเด่น

ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ: 

• ข้าวหอมมะลิทุ่งกุลาร้องไห้ (ร้อยเอ็ด ยโสธร สุรินทร์ มหาสารคาม ศรีสะเกษ) เป็นข้าวหอมมะลิขึ้นชื่อ
• เครื่องปั้นดินเผาบ้านเชียง (อุดรธานี) มรดกทางวัฒนธรรม
• ผ้าไหมแพรวา (กาฬสินธุ์) ผ้าที่มีลวดลายละเอียดอ่อนช้อย

ภาคกลาง: 

• ทุเรียนนนท์ (นนทบุรี) รสชาติเข้มข้น หอมมันเป็นเอกลักษณ์
• เครื่องปั้นดินเผาเกาะเกร็ด (นนทบุรี) งานหัตถกรรมที่สืบทอดมายาวนาน
• มะขามหวานเพชรบูรณ์ (เพชรบูรณ์) รสชาติหวาน กลิ่นหอมอ่อน ๆ

ภาคใต้: 

• ส้มโอทับทิมสยามปากพนัง (นครศรีธรรมราช) เนื้อสีแดงสวย รสหวานอมเปรี้ยวกลมกล่อม
• ข้าวสังข์หยดเมืองพัทลุง (พัทลุง) คุณค่าทางโภชนาการสูง
• ไข่เค็มไชยา (สุราษฎร์ธานี) เค็มมันกำลังดี
• หมูย่างเมืองตรัง (ตรัง) ขึ้นชื่อเรื่องรสชาติและกรรมวิธีการย่างพิเศษ

สินค้าทั้งหมดนี้ต่างมีจุดเด่นที่เชื่อมโยงกับท้องถิ่น ส่งผลให้ได้รับความสนใจจากผู้บริโภคทั้งภายในและต่างประเทศ เมื่อได้รับการขึ้นทะเบียน GI ก็ยิ่งช่วยให้สินค้าเป็นที่รู้จักกว้างขวางและขายได้ราคาสูงขึ้น

1. คุ้มครองชื่อสินค้า เพิ่มอำนาจต่อรอง

สินค้าที่ได้ขึ้นทะเบียน GI จะได้รับความคุ้มครองตาม พระราชบัญญัติคุ้มครองสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ พ.ศ. 2546 ทำให้ผู้ผลิตจากที่อื่นไม่สามารถนำชื่อ GI ไปแอบอ้างหรือปลอมแปลงได้ ช่วยป้องกันการสร้างความสับสนแก่ผู้บริโภค และรักษาชื่อเสียงที่ชุมชนสร้างสมมายาวนาน

2. เพิ่มมูลค่าตลาดและรายได้ให้ชุมชน

การติดตรา GI ทำให้สินค้าเป็นที่ต้องการในตลาดมากขึ้น เนื่องจากผู้บริโภคมีความเชื่อมั่นในคุณภาพและความเป็นเอกลักษณ์ ผลที่ตามมาคือ ราคาสินค้า สูงขึ้น และผู้ผลิตมีรายได้เพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญ กรมทรัพย์สินทางปัญญาประเมินว่า มูลค่าการตลาดรวมของสินค้า GI ในประเทศไทยอาจสูงกว่าระดับ 7.1 หมื่นล้านบาทต่อปี หากมีการทำการตลาดอย่างเข้มข้น

3. กระตุ้นการรักษามาตรฐานคุณภาพ

ผู้ผลิตสินค้าต้องรักษามาตรฐานตามข้อกำหนด GI อย่างต่อเนื่อง เพื่อคงความเชื่อมั่นของตลาด ทำให้เกิดการพัฒนาคุณภาพผลิตภัณฑ์ และส่งเสริมกระบวนการผลิตแบบยั่งยืน ตลอดจนกระตุ้นให้คนรุ่นใหม่เห็นคุณค่าในการสืบทอดภูมิปัญญาท้องถิ่น

4. ส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงประสบการณ์

สินค้า GI หลายรายการสามารถเชื่อมโยงกับการท่องเที่ยวได้ เช่น ไร่กาแฟดอยตุงหรือสวนทุเรียนนนท์ เมื่อนักท่องเที่ยวได้สัมผัสกระบวนการผลิตจริง ก็เกิดความประทับใจ ช่วยเพิ่มรายได้อีกทางให้ชุมชน

5. ผู้บริโภคได้รับสินค้ามาตรฐานสูง

เมื่อเห็น “ตรา GI” บนสินค้า ผู้บริโภคจะมั่นใจว่าเป็นสินค้าแท้จากแหล่งที่มาจริง มีกระบวนการผลิตและตรวจสอบคุณภาพตรงตามเกณฑ์ที่จดทะเบียนไว้ ช่วยเพิ่มตัวเลือกสินค้าคุณภาพสูงในท้องตลาด

6. ช่วยอนุรักษ์วัฒนธรรมและภูมิปัญญาท้องถิ่น

GI เป็นเครื่องมือในการส่งเสริมให้คนในพื้นที่ยังคงรักษาภูมิปัญญาและวัฒนธรรมการผลิตดั้งเดิม ไม่ต้องละทิ้งอาชีพ ถิ่นฐาน หรือวิถีชีวิตประจำถิ่น สร้างความเข้มแข็งแก่ชุมชนอย่างยั่งยืน

1. ขาดความรู้ความเข้าใจของผู้ผลิต หลายชุมชนยังไม่ตระหนักถึงประโยชน์หรือขั้นตอนการขอ GI ทำให้ขาดการรวมกลุ่มพัฒนาสินค้าและเก็บรวบรวมหลักฐานอย่างเป็นระบบ
2. การควบคุมมาตรฐานอย่างต่อเนื่อง หลังได้ GI แล้ว ทุกฝ่ายต้องทำงานร่วมกันในการตรวจสอบคุณภาพของสินค้าอย่างเคร่งครัด บางกลุ่มยังขาดทรัพยากรหรือบุคลากรที่เพียงพอ
3. ทักษะการทำการตลาดและบรรจุภัณฑ์ แม้ว่าสินค้าจะมีคุณภาพสูง แต่หากขาดการออกแบบบรรจุภัณฑ์ การทำแบรนดิ้ง รวมถึงช่องทางการตลาดที่เข้มแข็ง ก็อาจทำให้สินค้า GI ไม่เป็นที่รู้จักกว้างขวางหรือแข่งขันได้ยาก
4. การบังคับใช้กฎหมายและปราบปรามการละเมิด แม้มีกฎหมายคุ้มครอง แต่การตรวจสอบสินค้าปลอมหรือการแอบอ้างชื่อ GI ก็ยังเป็นความท้าทาย เพราะต้องอาศัยการเฝ้าระวังของหน่วยงานรัฐและการตระหนักรู้ของผู้บริโภค
5. ราคาสูงและการเข้าถึงสินค้า สินค้า GI มักมีราคาสูงขึ้น บวกกับช่องทางจำหน่ายที่บางครั้งจำกัด ทำให้ผู้บริโภคบางส่วนอาจซื้อหายากหรือมองว่าสินค้ายังมีราคาแพง
6. การจดทะเบียนในต่างประเทศ  สำหรับสินค้าที่มีศักยภาพส่งออก กระบวนการขึ้นทะเบียน GI ในตลาดต่างประเทศต้องศึกษากฎหมายเฉพาะของประเทศปลายทาง มีค่าใช้จ่าย และใช้เวลานาน จึงจำเป็นต้องได้รับการสนับสนุนอย่างเพียงพอ

กฎหมายฉบับนี้บังคับใช้ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2547 และสอดคล้องกับข้อตกลง TRIPS ขององค์การการค้าโลก (WTO) มีสาระสำคัญคือกำหนดนิยาม “สิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์” การขอจดทะเบียน การกำหนดโทษการละเมิดสิทธิ และการเพิกถอนทะเบียน เป็นต้น โดยกรมทรัพย์สินทางปัญญาเป็นหน่วยงานหลักในการรับคำขอจดทะเบียน GI พิจารณาอนุมัติ หรือเพิกถอน ปัจจุบันไทยยังไม่ได้เข้าเป็นภาคีในความตกลงลิสบอน (Lisbon Agreement) แต่ใช้กฎหมายภายในนี้ในการคุ้มครอง GI ได้อย่างครอบคลุม

ในฐานะที่ TIBD เป็นองค์กรที่มุ่งสนับสนุนด้านนวัตกรรมและการพัฒนาธุรกิจ บริษัทสามารถให้บริการคำปรึกษาและเชื่อมโยงความรู้เกี่ยวกับ การขึ้นทะเบียน GI แก่ผู้ประกอบการหรือกลุ่มชุมชนที่สนใจ ไม่ว่าจะเป็น

• ให้ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับ GI: อธิบายประโยชน์ ขั้นตอนการขอจดทะเบียน และเงื่อนไขที่ต้องเตรียมพร้อม
• การวางแผนและจัดทำเอกสาร: ช่วยรวบรวมหลักฐานทางวิชาการ ประวัติความเป็นมา และรายละเอียดด้านเทคนิคต่าง ๆ เพื่อใช้ในการยื่นคำขอกับกรมทรัพย์สินทางปัญญา
• การพัฒนาคุณภาพสินค้า: สนับสนุนในเรื่องการปรับปรุงมาตรฐานกระบวนการผลิต การสร้างนวัตกรรม หรือการออกแบบบรรจุภัณฑ์ เพื่อให้ตอบโจทย์ความต้องการของตลาดสากล
• การวางกลยุทธ์การตลาดสำหรับสินค้า GI: ช่วยให้ผู้ผลิตมีช่องทางในการโปรโมทสินค้า GI ทั้งในตลาดในประเทศและต่างประเทศ ตลอดจนแนะนำแนวทางสร้างแบรนด์และทำการสื่อสารการตลาดอย่างมีประสิทธิภาพ
• เชื่อมโยงเครือข่ายและพันธมิตร: หากผู้ผลิตต้องการจับมือกับพันธมิตรในภาคส่วนต่าง ๆ TIBD สามารถเป็นตัวกลางในการประสานความร่วมมือระหว่างหน่วยงานรัฐ เอกชน และองค์กรระหว่างประเทศ

ด้วยความเชี่ยวชาญด้านนวัตกรรมและการพัฒนาธุรกิจ TIBD พร้อมเป็น “ที่ปรึกษามืออาชีพ” ช่วยผลักดันให้สินค้าของไทยก้าวสู่เวทีสากลได้อย่างมั่นคง โดยเฉพาะการเพิ่มศักยภาพของสินค้า GI ซึ่งกำลังเป็นที่ต้องการในตลาดโลก

สิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ (GI) ไม่ได้เป็นเพียงแค่คำเรียกชื่อสินค้าที่บอกแหล่งผลิตเท่านั้น แต่คือ เครื่องมือทางการตลาดและกฎหมาย ที่ช่วยคุ้มครองสินค้าในท้องถิ่น เพิ่มคุณค่าทางเศรษฐกิจ สร้างรายได้ให้ชุมชน และรักษาภูมิปัญญาอัตลักษณ์ของไทยให้อยู่ต่อไปอย่างยั่งยืน

อย่างไรก็ตาม กระบวนการการขึ้นทะเบียน GI นี้ยังเผชิญอุปสรรคหลายด้าน ทั้งการจัดทำข้อมูล กฎเกณฑ์ทางเทคนิค การรักษามาตรฐานสินค้า และการตลาดในระดับสากล ซึ่งที่ปรึกษาอย่าง TIBD สามารถเข้ามามีบทบาทสำคัญในการสนับสนุน ให้ผู้ประกอบการไทยสามารถก้าวข้ามข้อจำกัดและสร้างโอกาสจากสินค้า GI ได้อย่างเต็มที่

เมื่อสินค้าได้รับการตีตรา GI ผู้บริโภคจะรู้สึกมั่นใจในคุณภาพ และพร้อมสนับสนุนสินค้าเหล่านั้นมากขึ้น เปิดประตูให้เกิดการ ขับเคลื่อนเศรษฐกิจฐานราก สร้างงาน สร้างรายได้ให้คนในพื้นที่ อีกทั้งยังส่งเสริมการอนุรักษ์วัฒนธรรมท้องถิ่นให้ยังคงอยู่คู่สังคมไทยไปอย่างยาวนาน

หากผู้อ่านสนใจรับคำปรึกษาด้าน การขึ้นทะเบียน GI หรือโอกาสในการพัฒนาสินค้าและนวัตกรรมอื่น ๆ สามารถติดต่อ TIBD ได้ทุกช่องทาง ทางเรายินดีให้บริการและร่วมผลักดันสินค้าไทยให้เติบโตได้อย่างมั่นคงและยั่งยืน คลิก